ابوسعید بردعیبَرْدَعی، ابوسعید احمدبن حسین، فقیه حنفی و متکلّم معتزلی قرن سوم است. ۱ - علت شهرت بَرْدَعیشهرت او به سبب مناظره و مقابله با داودبن علی اصفهانی (متوفی ۲۷۰) است که به تضعیف این مذهب در بغداد انجامید. ۲ - مشخصاتاز تاریخ ولادت و مراکز و مراحل تحصیل او اطلاع چندانی نداریم، اما شهرت وی نشان می‌دهد که از مردم بردعه بوده است. او در راه سفر حجّ وارد بغداد شد و در جامع بغداد در حلقه درس داوِدبن علی در بحثی فقهی بر او فائق آمد. این امر از یک سو موجب از رونق افتادن گرایش به مذهب ظاهری شد و از سوی دیگر بردعی را به اقامت در بغداد و تدریس فقه حنفی تشویق کرد. احساس نگرانی وی از رواج مذهب ظاهری ـ که بویژه با نظریه قیاس در مذهب حنفی سازگاری نداشت ـ سبب شد که او در این شهر بماند و در جامع شهر حلقه درس تشکیل دهد. [۱]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۹۹ـ۱۰۰، بیروت (بی تا).
[۲]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۶، ص۳۳۳ـ ۳۳۴، ج ۶، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
ابوالحسن کرخی، فقیه حنفی نامور بغداد، از شاگردان او بود. [۳]
ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۲۶۱، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
سال ورود بردعی به بغداد ثبت نشده و ظاهراً چند سال پیش از درگذشت داودبن علی بوده است. ازینرو با توجه به آن‌که وی در ۳۱۷ بغداد را به قصد حجّ ترک می‌گوید، مدت اقامت او در این شهر دست کم پنجاه سال شده است. در همین سال، حادثة حمله قرامطه به مکّه روی داد [۴]
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۲۰۷ـ۲۰۸، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/۱۹۶۵ـ۱۹۶۶.
که به کشتار شمار زیادی از حاجیان، از جمله بردعی، در مکّه انجامید. [۵]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۰۰، بیروت (بی تا).
[۶]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۱، ص۳۳۴، ج ۶، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
[۷]
عبدالقادربن محمد قرشی حنفی مصری، الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۶۶ـ۶۷، حیدرآباد دکن ۱۳۳۲.
[۸]
تقی الدین بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة، ج۱، ص۳۴۲، ج ۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۹]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۲، ص۲۷۴ـ۲۷۵، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۰]
محمدبن احمد ذهبی، العبرفی خبرمن غبر، ج۲، ص۱۷۴، ج ۲، چاپ فرجوع کنید به اد سیّد، کویت ۱۹۸۴.
۳ - آثاربردعی کتابی به نام مسائل الخلاف نیز نگاشته بوده که موضوع آن موارد اختلاف نظر حنفیان و شافعیان بوده است. [۱۱]
فرجوع کنید به اد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، ص۹۱، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ج ۱، جزء ۳، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۱، ص۱۱۵، بیروت ۱۹۸۶.
۴ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/۱۹۶۵ـ۱۹۶۶. (۲) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹. (۳) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش. (۴) تقی الدین بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیة فی تراجم الحنفیة، ج ۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۵) احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت (بی تا). (۶) محمدبن احمد ذهبی، العبرفی خبرمن غبر، ج ۲، چاپ فرجوع کنید به اد سیّد، کویت ۱۹۸۴. (۷) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۸) فرجوع کنید به اد سزگین، تاریخ التراث العربی، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ج ۱، جزء ۳، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۹) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۶، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۲/۱۹۷۲. (۱۰) عبدالقادربن محمد قرشی حنفی مصری، الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیة، حیدرآباد دکن ۱۳۳۲. ۵ - پانویس
۶ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَرْدَعی، ابوسعید احمدبن حسین»، شماره۹۲۹. |